تبلیغ‌ مردانه؛ اقناع‌ زنانه‌

تبلیغ‌ مردانه؛ اقناع‌ زنانه‌● نگاهی‌ به‌ زندگی‌ و آثار ویرجینیا وولف‌
«زنی‌ كه‌ می‌خواهد داستان‌ بنویسد باید پول‌ و اتاقی‌ از آن‌ خود داشته‌ باشد.» شاید این‌ نظریه‌ می‌بایست‌ سال‌ها پس‌ از ظهور هیتلر و بسط‌ عقاید فاشیستی‌ ارایه‌ می‌شد؛ چرا كه‌ تا سال‌ها پس‌ از جنگ‌ جهانی‌ دوم‌ مورد بی‌مهری‌ قرار گرفت‌ و تنها آن‌ زمان‌ كه‌ دو بلوك‌ شرق‌ و غرب‌ در مقابل‌ هم‌ صف‌آرایی‌ كردند، اذهان‌ عموم‌ را به‌ سوی‌ خود جلب‌ كرد.
سال‌ ۱۹۲۸ «ویرجینیا وولف‌» رمان‌نویس‌ نام‌ آور انگلستان‌ وقتی‌ برای‌ سخنرانی‌ به‌ كالج‌ كمبریج‌ دعوت‌ شد، اساسی‌ترین‌ جمله‌اش‌ این‌ بود: «زنی‌ كه‌ می‌خواهد داستان‌ بنویسد باید پول‌ و اتاقی‌ از آن‌ خود داشته‌ باشد.»
«ویرجینیا وولف‌» در سال‌ ۱۸۸۲ در انگلستان‌ متولد شد. او از پیشگامان‌ رمان‌ نو انگلستان‌ است‌ و رمان‌های‌ او بویژه‌ «Mrs Dalloway» و «Orlando‌» از نخستین‌ آثار مدرنیسم‌ زنانه‌اند كه‌ در جهان‌ داستانی‌ خود فرضیه‌های‌ مردسالارانه‌ درباره‌ سازگاری‌ ویژگی‌های‌ جنسیتی‌ با ارزش‌های‌ اجتماعی‌ را مورد چون‌ و چرا قرار می‌دهند.
«اتاقی‌ از آن‌ خود» یكی‌ از دو مقاله‌ بلند وولف‌ است‌. آن‌ چنان‌ كه‌ ذكر رفت‌ این‌ كتاب‌ در اصل‌ یك‌ سخنرانی‌ طولانی‌ با موضوع‌ زن‌ و داستان‌ است‌ كه‌ در كالج‌ كمبریج‌ ارایه‌ شده‌ است؛ چنانكه‌ وولف‌ در فصل‌ اول‌ كتابش‌ می‌گوید: وقتی‌ از من‌ خواستید درباره‌ زن‌ و داستان‌ سخن‌ بگویم‌، كنار رودخانه‌ نشستم‌ و به‌ معنی‌ این‌ كلمات‌ فكر كردم‌. معنی‌ این‌ كلمات‌ می‌تواند عبارت‌ ساده‌ سخنی‌ چند درباره‌ «فنی‌ برنی‌»، چند كلمه‌یی‌ درباره‌ «جین‌ آستن‌»، تجلیل‌ از خواهران‌ «برونته‌» و... اظهارنظر محترمانه‌یی‌ درباره‌ «جرج‌ الیوت‌» و اشاره‌یی‌ به‌ خانم‌ «گسكل‌» باشد و كار به‌ پایان‌ می‌رسد. اما در نگاه‌ دوم‌، این‌ كلمات‌ آنقدرها هم‌ ساده‌ به‌ نظر نمی‌آیند.
عنوان‌ زن‌ و داستان‌ شاید به‌ معنی‌ زن‌ و ساختگی‌ بودن‌ اوست‌... یا شاید به‌ معنی‌ زن‌ و داستانی‌ است‌ كه‌ می‌نویسد یا زن‌ و داستانی‌ كه‌ درباره‌ او نوشته‌ شده‌ است‌. شاید هم‌ هر سه‌ این‌ معانی‌ به‌ نحو غریبی‌ با هم‌ تركیب‌ شده‌اند و شما از من‌ می‌خواهید كه‌ آنها را اینگونه‌ بررسی‌ كنم‌.»
در واقع‌ وولف‌ در «اتاقی‌ از آن‌ خود» به‌ حقیقتی‌ مهم‌ و در عین‌ حال‌ تلخ‌ رسیده‌ است‌ كه‌ البته‌ ریشه‌ در عقاید فمنیستی‌ او دارد. وولف‌ معتقد است‌ سنت‌ و پیشینه‌ ادبی‌ زنان‌ و فعالیت‌های‌ ادبی‌ آنان‌ در تاریخ‌ ادبیات‌ مردنوشته‌ نادیده‌ گرفته‌ شده‌ است‌. از طرف‌ دیگر سركوب‌ها و محدودیت‌های‌ اجتماعی‌ بر خلاقیت‌ زنان‌ تاثیر گذاشته‌ و از همه‌ مهمتر عدم‌ استقلال‌ مالی‌ زنان‌، آنان‌ را به‌ انزوا كشانده‌ است‌. از آنجا كه‌ باید به‌ دنبال‌ زبان‌ و جمله‌بندی‌ خودشان‌ باشند این‌ كار زنان‌ در ادبیات‌ را مشكل‌ می‌كند. انگار راه‌ درازی‌ پیش‌ رو هست‌ تا سنت‌ نهادینه‌ شده‌ در وجود زن‌ او را رها كرده‌ و به‌ حال‌ خود واگذارد.
«ویرجینیا وولف‌» خیلی‌ بدبین‌ است‌ كه‌ این‌ چنین‌ اتفاقی‌ بیفتد. شاید اگر او در زمانه‌یی‌ دیگر، حداقل‌ در سال‌های‌ پس‌ از جنگ‌ جهانی‌ دوم‌ به‌ این‌ نظریه‌ می‌رسید، امیدواری‌اش‌ بیشتر بود. تقریبا دوازده‌ سال‌ پس‌ از ارایه‌ این‌ نظریه‌ توسط‌ وولف‌، سخت‌ترین‌ جنگ‌ فاشیستی‌ تاریخ‌ شكل‌ گرفت‌ این‌ در حالی‌ بود كه‌ وولف‌ اعتقاد داشت؛ فاشیسم‌ نوعی‌ جنس‌پرستی‌ است‌ كه‌ به‌ تحقیر و دور نگهداشتن‌ زنان‌ اتكا دارد. وولف‌ چه‌ بسا بهتر از بسیاری‌ از فمنیست‌های‌ پس‌ از خود، راه‌های‌ شكل‌گیری‌ تاریخی‌ ستم‌ و سركوب‌ مردسالاری‌ را بررسی‌ می‌كند. به‌ باور او دانشگاه‌های‌ زنانه‌ و اجتماعات‌ حاشیه‌نشین‌ها می‌تواند به‌ تداوم‌ فرهنگ‌ زنانه‌یی‌ با قدرت‌ براندازی‌ قواعد موجود یاری‌ رساند.
سال‌های‌ جنگ‌ جهانی‌ دوم‌، سال‌های‌ مرگ‌ نظریات‌ وولف‌ در عمل‌ بودند. اینگونه‌ بود كه‌ او زندگی‌ را تاب‌ نیاورد و در سال‌ ۱۹۴۱ وقتی‌ جنگ‌ جهانی‌ كم‌كم‌ به‌ اوج‌ خود می‌رسید، درگذشت‌. با این‌ همه‌ آثاری‌ چون‌ «فرشته‌ خانه‌»، «The waves» و «To the Lightohouse» آثار گرانباری‌ در حیطه‌ ادبیات‌ هستند كه‌ در كنار آثار درخشان‌ دیگر از او باقی‌ مانده‌اند. گذشته‌ از این‌ نظریات‌ او در مورد ادبیات‌ زن‌ آنچنان‌ تاثیرگذار بوده‌ كه‌ امروزه‌ عبارت‌ «اتاقی‌ از آن‌ خود» كه‌ تداعی‌گر مضامین‌ مطرح‌ شده‌ در كتاب‌ ویرجینیا وولف‌ است‌، به‌ صورت‌ یكی‌ از اصطلاحات‌ رایج‌ در زبان‌ انگلیسی‌ در آمده‌ است‌ و بسیاری‌ از روشنفكران‌ فمنیست‌ و غیرفمنیست‌ برای‌ رساندن‌ معانی‌ كمابیش‌ مشابه‌ از تركیب‌هایی‌ چون‌ «ادبیاتی‌ از آن‌ خودشان‌» یا «نقدی‌ از آن‌ خودمان‌» و مانند آن‌ استفاده‌ می‌كنند.

مهسا علی‌ بیگی‌

روزنامه اعتماد